Επάγγελμα: Αρχαιολόγος
Ημερομηνίες: 1919 - 1992
Ανδρόνικος, Μανόλης (Προύσα, 1919 - Θεσσαλονίκη, 1992). Αρχαιολόγος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο για τις ανασκαφές του στη Βεργίνα της Μακεδονίας, όπου ανακάλυψε βασιλικούς τάφους με αμύθητα ευρήματα.
Ο Ανδρόνικος σπούδασε (1936 - 1940) στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και φοιτητής ακόμη πήρε μέρος στην ανασκαφή του ανακτόρου της Βεργίνας μαζί με το δάσκαλό του, το μεγάλο αρχαιολόγο Κωνσταντίνο Ρωμαίο*. Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής εργάστηκε ως καθηγητής γυμνασίου στην παραμεθόρια περιοχή της Θράκης και από εκεί διέφυγε στη Μέση Ανατολή, όπου κατατάχθηκε στις ελεύθερες ελληνικές δυνάμεις. Το 1949 παντρεύτηκε τη φιλόλογο Ολυμπία Κακουλίδου και την ίδια χρονιά άρχισε τη σταδιοδρομία του στην Αρχαιολογική Υπηρεσία υπηρέτησε στη Βέροια, τη Θεσσαλονίκη και την Κομοτηνή ως το 1961. Το 1952 έγινε διδάκτορας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με τη μελέτη του «Ο Πλάτων και η Τέχνη» και συνέχισε τις σπουδές του στην Οξφόρδη (1954 - 1955) με την καθοδήγηση του καθηγητή Τζων Μπήζλεϋ*. Το 1957 εκλέχτηκε υφηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο θεσσαλονίκης, το 1961 έκτακτος καθηγητής και το 1964 τακτικός καθηγητής της Β' έδρας Αρχαιολογίας του ίδιου πανεπιστημίου. Από τότε η πολύπλευρη προσωπικότητα του εκδηλώνεται, παράλληλα με τον αρχαιολογικό, και στον πανεπιστημιακό χώρο: διδάσκει με σαφήνεια και ζωντάνια, παρακολουθεί με ενδιαφέρον τις επιδιώξεις και τα προβλήματα των φοιτητών του και αγωνίζεται για τη σωστή οργάνωση και λειτουργία του πανεπιστημιακού ιδρύματος και γενικότερα για τη βελτίωση της παιδείας στην Ελλάδα. Η δράστηριότητά του επεκτείνεται και στους χώρους της κριτικής της τέχνης, ενώ η πεποίθησή του για την αναγκαιότητα της επικοινωνίας με το ευρύτερο κοινό εκφράζεται με τα άρθρα του στην εφημερίδα «Το Βήμα» και στο περιοδικό «Εποχές», καθώς και με τις πολλές διαλέξεις του σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Υπήρξε επίσης ιδρυτικό στέλεχος της καλλιτεχνικής εταιρείας «Τέχνη» της Θεσσαλονίκης και πρόεδρος του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (1974 - 1975).
Ως αρχαιολόγος πραγματοποίησε πολλές ανασκαφές στη Βέροια, τη Νάουσα, τη Χαλκιδική, στο Κιλκίς και στη Θεσσαλονίκη. Το κύριο ανασκαφικό του έργο όμως συγκεντρώθηκε στη Βεργίνα, αρχικά στο σημαντικότατο νεκροταφείο τύμβων των γεωμετρικών χρόνων και στη συνέχεια στο ελληνιστικό ανάκτορο. Από πολύ νωρίς τον απασχόλησε επίσης η Μεγάλη Τούμπα, όπου πραγματοποίησε την πρώτη δοκιμαστική ανασκαφή το 1952. Το 1963 βρήκε τις πρώτες συντριμμένες επιτύμβιες στήλες, αλλά μόλις το 1976 κατόρθωσε να εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις για τη συστηματική ανασκαφή της Τούμπας. Οι πρώτες ενδείξεις ήταν ενθαρρυντικές και τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι είναι σωστή η ταύτιση της Βεργίνας με τις Αιγές, την αρχαία πρωτεύουσα των Μακεδόνων, όπως είχε υποστηρίξει ο ?γγλος ιστορικός Νικόλας Χάμ- μοντ . Ένα χρόνο αργότερα (1977) αποκαλύφθηκαν οι δύο πρώτοι βασιλικοί τάφοι: ένας συλημένος που εσωτερικά είναι διακοσμημένος με τοιχογραφία, στην οποία εικονίζεται η αρπαγή της Περσεφόνης, έργο μεγάλου ζωγράφου του 4ου αι. π.Χ., και ένας ασύλητος, του γνωστού μακεδονικού τύπου. Στο δεύτερο αυτό τάφο βρέθηκαν κτερίσματα ασύλληπτου πλούτου και τέχνης: χάλκινα και ασημένια αγγεία, για πρώτη φορά ολόκληρος ο οπλισμός του νεκρού με λεπτή και πλούσια καλλιτεχνική διακόσμηση από πολύτιμα υλικά, χρυσά στεφάνια και διαδήματα, ένα χρυσοπόρφυρο ύφασμα και κυρίως η ίδια η χρυσή λάρνακα με τα οστά του νεκρού και το χρυσό βασιλικό διάδημά του. Την πρόσοψη του τάφου στολίζει μια τοιχογραφία με παράσταση κυνηγιού που ήταν το αγαπημένο άθλημα των Μακεδόνων βασιλέων. Τόσο η χρονολόγηση του τάφου στα χρόνια 350 - 325 π.Χ., όσο και το περιεχόμενο του οδήγησαν τον ανασκαφέα στο συμπέρασμα ότι ο τάφος ανήκει πιθανότατα στο βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Β'*. Στη συνέχεια αποκαλύφθηκαν άλλοι δύο τάφοι, καθώς και πολυάριθμες σπασμένες επιτύμβιες στήλες, ανάγλυφες ή ζωγραφιστές με χαραγμένα ελληνικά ονόματα, που ανήκαν σε απλούς Μακεδόνες πολίτες.Οι ανασκαφές στη Βεργίνα συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια,οπότε αποκαλύφθηκαν και νέα σημαντικότατα ευρήματα, όπως το αρχαίο θέατρο, όπου δολοφονήθηκε ο Φίλιππος Β'. Ο Μανόλης Ανδρόνικος διατέλεσε πρόεδρος του Αρχαιολογικού Συμβουλίου (1964 - 1965), της εκτελεστικής επιτροπής της Ουνέσκο και αντιπρόεδρος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και είναι μέλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών, της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του Βερολίνου, της Association Internationale des Critiques d' Art (AICA), του Explorers' Club και επίτιμο μέλος της Ισπανικής Εταιρείας Κλασικών Σπουδών Pustor και της Εταιρείας Ελληνικών Σπουδών του Λονδίνου. Πήρε μέρος σε πολλά διεθνή συνέδρια και έδωσε διαλέξεις σε πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής. Το 1980 εκλέχτηκε παμψηφεί αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1982 τιμήθηκε με το «Βραβείο Ολυμπία» του «Ιδρύματος Α. Ωνάση» για το ανασκαφικό του έργο στη Βεργίνα.
Από το πλούσιο συγγραφικό του έργο ξεχωρίζουν οι μονογραφίες: «Αρχαίοι Επιγραφαί Βέροιας» (1951), «Totenkult» («Η λατρεία των νεκρών» 1968), όπου ερευνά τα ταφικά έθιμα της γεωμετρικής εποχής, «Βεργίνα 1, το νεκροταφείο των τύμβων» (1969), που αποτελεί υποδειγματική δημοσίευση της ανασκαφής του προϊστορικού νεκροταφείου της Βεργίνας, «Το Ανάκτορο της Βεργίνας» (1961), «Τα Ελληνικά Μουσεία» (1974) σε συνεργασία με άλλους αρχαιολόγους, «Παιδεία ή υπνοπαιδεία;» (1976) και «Ιστορία και Ποίηση» (1982). Εξάλλου από τις πολλές δημοσιεύσεις του σε επιστημονικά περιοδικά αξιοσημείωτες είναι: «Περί της στήλης του οπλιτοδρόμου» («Αρχ. Εφ.» 1953 - 1954), «Δωρική Εισβολή και τα αρχαιολογικά ευρήματα» [«Ελληνικά», 1954), «Ελληνιστικός τάφος Βέροιας» («Αρχ. Εφ.» 1955), «Λακωνικά ανάγλυφα» («Πελοποννησιακά», 1956), «Portrait de l'ere republicaine au musee de Thessalonique («Mon. Piot», 1959), «Horror vacui ή ο Καλλιτεχνικός Λόγος» («Αρχ. Δελτίον», 1960), «Ελληνικά Επιτάφια Μνημεία» («Αρχ. Δελτίον», 1961 - 1962), «Ομηρικά και Μυκηναϊκά έθιμα ταφής» («Ελληνικά», 1960), «Ancient Greek Paintings and Mosaics in Macedonia» («Balkan St.», 1964), «Σάρισσα» (BCH., 1970), καθώς και τα άρθρα του σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά σχετικά με την ανασκαφή των βασιλικών τάφων της Βεργίνας: «Βεργίνα. Οι βασιλικοί τάφοι της Μεγάλης Τούμπας» (AAA, 1977, ο. 1-72 και σε χωριστή έκδοση 1978) κ.ά. Ο Ανδρόνικος υπήρξε επίσης συνεργάτης της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους» της Εκδοτικής Αθηνών, στους τόμους Β' και Γ2, και των συλλογικών έργων «Ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων» (1976), «Φίλιππος Βασιλεύς Μακεδόνων» (1980) και «Μακεδονία» (1982) της ίδιας εταιρείας, η οποία εξέδωσε και το βιβλίο του «Βεργίνα» (1984).
Άννη Μιχαηλίδου
Φωτογραφίες
Ο αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος.